Xoli Mngambi: Kulungile, ake sixoxe ngokungaba nomthelela esinqumweni senkantolo yomthethosisekelo mayelana nalokhu Iphathi ye-MK, ikakhulukazi umholi wayo. Kule ngxoxo, sihlangene nomkhulumeli weqembu, uNdlamulo Ndlela, nomhlaziyi wezepolitiki, uProfessor Dirk Kortse, osebenzela eNyuvesi yaseNingizimu Afrika. Ngiyabonga nobabili ngesikhathi senu.
Xoli Mngambi: Ake ngiqale estudiyo. Mnumzane Ndlela, kusihlwa kuwe. Phambilini namhlanje ucashunwe uthi lowo owayengumengameli nomholi weqembu iMK akakulambele ukubusa. Akakaze athi ufuna ukuya ephalamende. Ngabe lokho kuhambisana kanjani nokuthi afake isicelo esiphikisayo kulona leli cala lasenkantolo, lapho aze anxusa ukuba amajaji ayisithupha ahoxe ngoba ayeyingxenye yesinqumo esaholela ekubeni agqunywe ejele kwasekuqaleni? Silinganisele kokubili.
Ndlamulo Ndlela: Ngicabanga ukuthi kungase kube nombono oyiphutha lapha. UMengameli Zuma uveze ukuthi uma abantu befuna ahole futhi abe ngumengameli wezwe, kuzoba njalo. Ngakho-ke, sibheke ukuthi iningi lesibili kwezintathu liguqule umthethosisekelo ukuze kungene uMengameli Zuma embusweni. Uma ngithi uMengameli Zuma akakulambele ukubusa, ngangiqonde lokho. Ungumholi ozidelayo. Ngokusekelwe kunoma yisiphi isinqumo esisithathayo uma siwina iningi lezingxenye ezimbili kwezintathu futhi singena kuhulumeni, sizokwenza ukuzimisela ngaleso sikhathi. Uzothatha isinqumo sokuthi uyafuna yini ukuba ngumengameli noma ajube omunye umuntu. Yilokho isikhundla sethu.
Xoli Mngambi: Kunengqondo kanjani lokho? Ukuthi uzothatha isinqumo sokuthi uyafuna yini ukuhola noma abeke omunye umuntu ozohola njengomengameli. Futhi lokhu kusekelwe ekutheni iMK iphumelele ukhetho ibheke phansi. Kuzosebenza kanjani lokho uma engavunyelwe ukuba yilungu lephalamende?
Ndlamulo Ndlela: Lowo umbono wakho kanye nombono oyiphutha. Kukhona ezinye izinketho. UMengameli Zuma akumele abe ngumengameli uma engafuni. Enye indlela ukuyisa lolu daba eKomitini Yamalungelo Abantu Ye-UN. Kwaba necala elifanayo eSri Lanka lapho iKomiti Yezizwe Ezihlangene Yamalungelo Abantu yachitha umyalo wenkantolo, owawuvumela umholi wezombangazwe ukuba angenele ukhetho. Ngakho akuwona ukuphela kwendlela kuMengameli Zuma.
Xoli Mngambi: Ingabe uphakamisa ukuthi angase aphelele kule nkantolo ye-UN?
Ndlamulo Ndlela: Yilokho kanye esizokwenza. Lolu daba siluyisa eKomitini Yezizwe Ezihlangene Yamalungelo Abantu ukuze iguqulwe. Ziningi izindlela zokuhlinza ikati lapha Xoli. Futhi, sifuna iningi lezingxenye ezimbili kwezintathu ukuthi ziguqule lo mthethosisekelo osekelwe emthethweni wamaRoma Dutch, osetshenziswa kabi ngamajaji angakhethwanga ngisho nangabantu bakithi. Abayisithupha kubo bekumele bahoxe kuleli cala. Kwenzeka kanjani ukuthi amajaji angakhethiwe athathe izinqumo ezihlukumeza amalungelo abantu baseNingizimu Afrika abafuna umholi wabo, uMengameli Zuma, ephalamende?
Xoli Mngambi: Kulungile, ake sithole imibono kaSolwazi Dirk Kortse. Prof, ngiyethemba ukwazile ukuzwa izethulo zikaMnu. Ndlela. Ake siqale ngephuzu lokuqala mayelana nowayengumengameli ongawalambeleli amandla futhi mhlawumbe engafuni nokuya ephalamende, nokuthi angase aqhubeke nalokhu ngoba akagculisekile ngezinkantolo zaseNingizimu Afrika. Angase aluyise enkantolo engaphandle kweNingizimu Afrika.
USolwazi Dirk Kortse: Kunzima ukuhlanganisa iziphetho ezahlukene. Ngakolunye uhlangothi, kuyacaca ukuthi uMengameli Zuma ubambe iqhaza ngokugcwele kulo mkhankaso wokhetho. Ungubuso beqembu le-MK. Ngakho, konke kumayelana namandla, njengoba kunjalo ngawo wonke amaqembu ezombusazwe. Inkulumo yeningi lezingxenye ezimbili kwezintathu imayelana nokuthola amandla amakhulu ephalamende, okuthinta uMengameli Zuma kanye neqembu le-MK.
Isici esisha esethulwe ithuba lokudlulela ngalé kwezobulungiswa baseNingizimu Afrika. Kukhona inketho yokuya eNkantolo Yase-Afrika Yamalungelo Abantu. Kodwa ngokomthethosisekelo wethu, i inkantolo yomthethosisekelo yinkantolo ephakeme eNingizimu Afrika enegunya eliphakeme kunawo wonke, futhi asikho isikhalo esisemthethweni ngaphandle kwayo. IKhomishana Yamalungelo Abantu ayinawo amandla omthetho phezu kweNingizimu Afrika. Isinqumo sanamuhla singesokugcina ohlelweni lwezomthetho lwaseNingizimu Afrika.
Xoli Mngambi: Prof, ngaphambi kokuthi ngibuyele kuMnuz Ndlela estudio, uzwa njalo ngeqembu leMK ukuthi amajaji aseNingizimu Afrika awakhethwa ngabantu. Iliphi igunya abanalo kumuntu okhethwe ngabantu? OwayenguMengameli uZuma ngokwakhe ukhumbuze abantu ukuthi umbuso wakhiwe amajaji, isigungu esiphezulu nesishayamthetho. Namuhla, ukuphawula kusikisela ukuthi la majaji acishe abe ngumthetho kubo ngokwabo. Yenza umqondo walokho kithi.
USolwazi Dirk Kortse: Amajaji aqokwa ngokusekelwe ekuphakanyisweni komphakathi. IKhomishani Yemisebenzi Yezobulungiswa, ehlanganisa amalungu ephalamende kanye nenhlangano yezomthetho, yenza izingxoxo zomphakathi. Bese kuba nevoti eSishayamthetho Sikazwelonke ngaphambi kokuba umongameli aqoke okokugcina. Le nqubo iqinisekisa ukumelwa. Uma siqhathanisa lokhu nohlelo lwaseMelika lapho umongameli eqoka khona amajaji, agxile kakhulu kwezombusazwe, uhlelo lwethu luhlose ukugwema ukwenza kanjalo kwezombusazwe.
Xoli Mngambi: Mnumzane Ndlela ilapho ofuna ukusiholela khona, lapho kufakwe ipolitiki khona izinkantolo?
Ndlamulo Ndlela: Sizobuyekeza lokho uma sesihleli nobuholi bethu. UMengameli Zuma akadingi ukuthi aye ephalamende ukuze ahole leli zwe. Singabeka omunye umuntu njengomongameli, futhi angahola ngalowo muntu. Asiphazanyiswa yilo mphumela. Umkhankaso wethu uyaqhubeka, futhi uqinisa umbono wethu wokuthi uhlelo alusebenzi. Umthethosisekelo wamaRoma Dutch awubonisi abantu baleli zwe.
Xoli Mngambi: Usolwazi uveze ukuthi iKomidi le-UN Human Rights Committee alinawo amandla omthetho ngohlelo lwezomthetho lwaseNingizimu Afrika. Ingabe lokhu kuvivinya kuyize?
Ndlamulo Ndlela: Ungase ukubone ngaleyo ndlela, kodwa kunomthetho wecala eSri Lanka lapho isimo esifanayo sachithwa yiKomidi Lamalungelo Abantu Le-UN. Siyingxenye ye-UN, ngakho asikwazi ukuhlukaniswa kulokho. Lolu daba sizoluyisa eKomidini Lamalungelo Abantu le-UN.
Xoli Mngambi: Ngabe lukhona usuku oluqinile lokuthi uMengameli Zuma uhlose ukuya nini emgudwini we-UN?
Ndlamulo Ndlela: Isinqumo sithathwe namuhla, ngakho sixoxisana nethimba lethu lezomthetho futhi sizosimemezela ngesikhathi esifanele.
Xoli Mngambi: OwayenguMengameli uZuma ungumfanekiso weqembu le-MK. Ithini i-MK ifuna ukuguqula uhlelo lwezomthetho lwaseNingizimu Afrika? Yini engalungile ngayo?
Ndlamulo Ndlela: Uhlelo lwamanje lwezomthetho luhlomula abambalwa. Umthethosisekelo osekelwe emthethweni wamaRoma Dutch awusibonisi futhi usebenzela abambalwa. Sidinga ukuyishintsha ukuze ibonise iningi futhi sikhonze abacindezelwe. Sidinga ukuthi izimayini, amabhange, kanye neReserve Bank sibe ngaphansi kukahulumeni. Umthethosisekelo okhona njengamanje ngeke usivumele ukwenza lokho ngaphandle kokuthi siwuguqule.
Xoli Mngambi: Solwazi Kortse, umbono wakho mayelana nendlela iqembu le-MK elifuna ukuyisa ngalo iNingizimu Afrika?
USolwazi Dirk Kortse: Iqembu le-MK lizibeka kwesokunxele ngokwezomnotho, lifana ne-EFF. Kunezinqubomgomo zezenhlalo ezilandelanayo, ezifana nenkonzo yezempi eyimpoqo kanye nezindima zobuholi bendabuko obuqinile. Kuyisikhwama esixubile, okwenza kube nzima kubavoti ukunquma iphakethe lepholisi. Uguquko olukhulu oluhlongozwayo luzodala isiyaluyalu esikhulu. Nokho, impendulo esahlulelweni sanamuhla ibonisa indlela enomthwalo wemfanelo.
Xoli Mngambi: Solwazi, ukuphawula kwakho kokugcina. I-MK yagcwala i-Orlando Stadium. Kumelelani lokho ngevoti lokugcina? Ingabe i-MK kungenzeka ithole iningi lezingxenye ezimbili kwezintathu noma idlale indima yokuba yinkosi?
USolwazi Dirk Kortse: KwaZulu-Natal, i-MK izoba nkulu, mhlawumbe ithole amavoti amaningi. Kuzwelonke, ukwesekwa kuyehluka, ezinye izifundazwe zikhombisa ukwesekwa okuncane. Izibikezelo ziphakamisa cishe i-8%, efana ne-COPE ngo-2009 kanye ne-EFF ngo-2014.
Xoli Mngambi: Mnumzane Ndlela uma ungalitholi i-two-thirds iningi, ithini imibandela yakho yobumbano?
Ndlamulo Ndlela: Asicabangi ngamadlelandawonye njengamanje. Sigxile kwabaningi. Siyazi ngokuhlala kwethu phansi ukuthi sinokwesekwa okukhulu, ikakhulukazi entsheni. Singase sicabangele ukusebenzisana namaqembu anomqondo ofanayo ngemva kokhetho, kodwa okwamanje, ukugxila kwethu kusekuzuzeni iningi lezingxenye ezimbili kwezintathu.
Xoli Mngambi: Ngiyabonga, uMnu. Ndlamulo Ndlela, umkhulumeli weqembu le-MK, kanye noSolwazi Dirk Kortse, ngamagalelo enu kusihlwa.
Zulu 
English